fevzi çakmak – dertli sözlük
osmanlı'nın son erkan-ı harbi, aynı vazifesini cumhuriyet hükümetinde de devam ettirmiştir.

istiklal harbinde büyük kahramanlıklar göstermiştir. lakin siyaset sahnesinde son derece pısırık, menfaatçi ve dar görüşlü bir vaziyet takınmıştır.

kendi hatıralarında ismet inönü'nün sakarya harbi sırasında geri çekilme emri vermesininin büyük bir hata olduğunu, ismet paşa'yı bu hatadan ötürü idam etmek isteyenleri kendisinin engellediğini anlatır.

yine m.kemal'in sakarya muharebesine kaburgasındaki kırıklık nedeniyle katılmadığını, savaşı kendisinin idare ettiğini lakin afet inan'ı buna bir türlü inandıramadığından bahseder. hatta m.kemal bu yüzden kendisine sakarya soyadını dahi teklif etmiş.

çerkez ethemden de şöyle bahseder; "ben veya m.kemal paşa meclise geldik mi hiçkimse yerinden dahi kıpırdamazdı. ama çerkez ethem'in ankara'ya geleceği öğrenildi mi herkes onu karşılamak üzere istasyona koşardı."

onun anlattıklarından çerkez ethem'in bu sıralarda anadolu'daki en etkin ve verimli askeri gücü kontrol ettiğini ama iç çekişmelere kurban gittiğini anlıyoruz.

tabi fevzi çakmak bu kadar kahramanlık göstermesine rağmen hiçbir inkılap fikrine karşı çıkmamış hepsini kabullenmiştir. kendisi dindar olduğunu, beş vakit namazını aksatmadığını anlatır. m.kemal'in kendisini çok sevdiğini ve o çankaya'ya geldiği zaman asla içki sofrası kurdurmadığından övünerek bahseder. lakin onun siysasetteki bu silik/korkmuş kenara çekilmiş tavrı çok acıdır. halbuki o dönemlerde en güçlü adamlardan birisi idi, ordu ondan başkasının sözüne itimat etmezdi. kendi fikirleriyle ortaya çıkabilir ve inkılapların gidişatına yön verebilirdi, çok yazık.