muhtesip

islam şehirlerinde çarşı ve pazar esnafını din kurallarına göre denetleyen görevli, belediye memuru.
(bkz:zabıta)

muhtesip genel ahlakı ve kamu düzenini sağlamak için devlet tarafından görevlendirilen kişilere verilen isimdir. muhtesip daha çok, kanunların ihlal edilmemesi noktasında caydırıcı bir rol üstlenir. kadılardan farklı olarak muhtesipler gerekli gördüğü durumlarda zor kullanma ve dava açmadan yargılama yetkisine sahiptir

hisbe uygulamasının kökenleri, kuran’ı kerim’de bütün müslümanların yerine getirmesi gereken bir vazife olarak bahsedilen emir bi’l-ma'rûf nehiy ani’l-münker ilkesine dayanmaktadır: “i̇çinizden hayra çağıran, iyiliği emredip kötülüğü meneden bir topluluk bulunsun. i̇şte onlar, kurtuluşa erenlerdir.” (3:104); “ müminlerin erkekleri de kadınları da birbirlerinin velîleridir; iyiliği teşvik eder, kötülükten alıkoyarlar, namazı kılarlar, zekâtı verirler, allah ve resulüne itaat ederler. i̇şte, onları allah, merhametiyle kuşatacaktır. kuşkusuz allah, mutlak güç ve hikmet sahibidir.” (9:71).

abbasiler dönemi’nde devletin çeşitli bölgelerine muhtesip atamaları yapılmıştır. moğol işgallerinden sonra türkiye, i̇ran ve hindistan bölgelerindeki müslüman devletlerde hisbe uygulaması tekrar görülmeye başlamıştır. bu devletlerdeki yerel muhtesipler, köylerde ve şehirlerde hisbe faaliyetlerini yürütmüştür. muhtesiplerin önemli bir görevi de pazarları denetlemek ve iktisadi faaliyetlerin yasalar çerçevesinde yapılmasını sağlamak olmuştur. ayrıca,tüccarların ölçü ve tartıda hile yapmamaları için denetimler yapmak da muhtesibin görevleri arasındadır. hisbe teşkilatı, 19. yüzyılda modern polis teşkilatının ortaya çıkması ve bakanlıkların kurulmasıyla beraber etkinliğini yitirmiştir.