ibni haldun

i̇bn haldûn modern siyaset düşüncesi için de önemli bir isimdir. niccolo machiavelli’den yaklaşık bir buçuk asır önce devletler ve toplumlar hakkında normatif önermelerde bulunmak yerine onları olduğu gibi kabul edip realist bir bakış açısıyla çalışmayı denemiştir. yine thomas hobbes’dan yaklaşık iki asır önce insan davranışlarını ve toplumu etkileyen asıl gücün akıl değil bir kısım tutkular ve psikolojik etmenler olduğunu belirtmiştir. i̇bn haldûn’dan ancak dört asır sonra benzer düzeyde etkileyici ve kapsamlı bir tarih felsefesi, hegel tarafından ortaya konmuştur. i̇bn haldûn’un tarih teorisi, materyal gerçekliklere bağlı olsa da siyasi felsefenin ve dinin etkisini de göz ardı etmemiştir. dolayısıyla onun düşüncesi, klasik teoriden modern teoriye geçişte önemli bir köşe taşı niteliğindedir.

i̇bn haldûn’un sosyal ve siyasal değişim teorisi günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir. ernest geller, müslüman toplum kitabında i̇bn haldûn’un tezinden hareketle i̇slamın merkezî özelliğinin şehirli i̇slamı ile kırsal i̇slam arasındaki fark olduğunu iddia etmiştir. ünlü i̇ngiliz tarihçi arnold toynbee, i̇bn haldûn için “herhangi bir zamanda, herhangi bir ülkede, herhangi bir zihin tarafından yaratılmış en büyük tarih felsefesinin sahibi” ifadelerini kullanmıştır. müslüman düşünürler sosyoloji tarihinde, özellikle batı dünyasında, i̇bn haldûn’un düşüncelerinin görmezden gelinmesini, oryantalist bakış açısının bir sonucu olarak değerlendirmişlerdir