bir zamanlar denizcilerin sıklıkla kullandığı, -ve bence günümüzdeki denizcilerin de kullanması gereken- bir gökyüzü bilgisayarı. ortaçağın gps'i de diyebiliriz. harikulâde bir âlet. antik yunan'da icat edilmiş sonrasında müslümanlar tarafından geliştirilmiş olan usturlabı, 7 ve 17. yy arasında maşaallah isimli bir bilginin müslümanlara tanıttığı söyleniyor. (başka bir rivayete göre de usturlabı ilk keşfeden ve bu konuda ilk kitap yazan kimse abbasi devri astronomi âlimlerinden ebu ishak el-fezâri'dir.) uluğ bey, kurduğu semerkand rasathanesi'nde usturlap ile ilgili birçok alet geliştirmiş ve kullanmış. bunun yanında el-birunî, zerkalî, tusî gibi birçok âlim de usturlabın geliştirilmesinde büyük rol oynamış isimlerden. böylece mekanik saatlerin temelinin bu dönemde atıldığı söyleniyor. ayrıca namaz vakitlerinin belirlenmesi de bu âletle hesaplanıyormuş.usturlabın çok çeşitleri var. ve usturlapla yapılanlar bir hayli büyüleyici, akıl dehası şeyler. bu âletin her bir tabakası bambaşka hesaplamaları ifade ediyor. bir tabakada yıldızların konumları gösteriliyor. (ki bu sayede denizciler konumlarını tayin edip, yörüngelerini bulabiliyorlarmış) diğer bir tabakada; yıllar, aylar, bir diğerinde; günler, saatler, enlemler vs. gibi birçok değerler ve çizelgeler var. bu âlete bakıp gökcisimlerinin yükseltisi de ölçülebiliyor...günümüzde kullanılan elektronik gps'ler kullanılmaz duruma gelse, ne yapardık acaba? ...not: istanbul - islâm bilim ve teknoloji tarihi müzesi'nde bu ve bunun gibi astronomik aletleri görebilirsiniz.
