emperyalizm – dertli sözlük

emperyalizm

emperyalizm kavram olarak ilk defa 1840’larda kullanılmaya başlanmıştır. tanımı, kapsamı ve türleri hakkında birçok farklı yaklaşım bulunsa da en genel anlamıyla emperyalizm, bir ülkenin başka bir ülke/topluluk üzerinde siyasi, ekonomik veya kültürel yollarla hâkimiyet kurması anlamına gelmektedir. emperyalizm, latince imperium kelimesinden türemiştir. hükmetmek, üstün/mutlak güç, hükümranlık anlamına gelen imperium tarihi terminolojide ise roma’da devlet yöneticilerinin savaşları idare etme, yasaları yorumlama ve uygulama yetkisi de dâhil olmak üzere ellerinde bulunan siyasi, askeri ve yargısal yetkiyi açıklamak için kullanılmıştır. i̇lk olarak fransızca’da kullanılan emperyalizm (impérialisme) iii. napolyon’un yayılmacı politikalarını ifade etmekteydi.

emperyalizm tarihinde üç farklı dönemden bahsetmek mümkündür. 15. yüzyılın sonlarından itibaren portekiz ve i̇spanya’nın öncülük ettiği sonra fransa ve i̇ngiltere’nin de dâhil olduğu sömürgecilik hareketleriyle amerika, afrika ve asya kıtalarında sömürge imparatorlukları kuruldu. i̇kinci aşamada ise merkantilizm yaygınlaşmış i̇ngiltere ve hollanda 18.yüzyıldan itibaren güney ve güneydoğu asya’da ticaret kolonileri kurmaya başlamıştır. son aşama ise 1884-1885 berlin konferansı ile başlayan afrika’nın emperyalist güçler arasında paylaştırılarak kıtanın işgal edilmesine ve maddi kaynaklarının sömürülmesine işaret etmektedir. i̇kinci dünya savaşı sonrası kolonilerin bağımsızlıklarını elde etmesi ile beraber emperyalizmin sona erdiğini düşünenler olduğu gibi emperyalizmin farklı formlar altında (neo-emperyalizm) devam ettiğini iddia eden görüşler de vardır.

emperyalizm kuramlarında vurgulanan emperyalizmin kuruluşunu ve sürdürülüşünü besleyen üç temel motivasyondan bahsedilebilir: uygarlaştırma misyonu, siyasi prestij ve güç, kapitalist kâr arzusu. bu etkenler yanında emperyalist yayılmayı mümkün kılan bir dizi bilimsel ve teknolojik ilerlemeden de söz etmek mümkündür. tıptaki gelişmeler, özellikle 1840’lardan itibaren kininin tedavi amaçlı kullanılmaya başlanması, avrupalıların tropikal afrika iklimine uyum sağlamasını kolaylaştırmıştır. ulaşım teknolojilerindeki ilerlemeler (buharlı gemiler, demir yolları), yeni deniz yollarının açılması (süveyş kanalı), iletişim teknolojilerindeki gelişmeler (telgraf, telefon) ve yeni silah teknolojileri, özellikle makineli tüfeğin icadı emperyalist güçlerin yayılmasını kolaylaştırmıştır.