vicdan – dertli sözlük
fıtrat bozuldukça ortadan kalkan duygu. günümüzde insan fıtratını bozmaya dönük çalışmalar nedeniyle yavaş yavaş kalplerden kalkmaktadır.
i̇nsanın insan olmasını sağlayan duygudur aynı zamanda. vicdanı ortadan kalkan kişi hayvandan da aşağı bir duruma sürükleniyor. nice hayvanlar vardır, öyle bir vicdan gösterir ki insanı hayrete düşürür.
bu nedenle her şeyin başı insan kalabilmek. bu da fıtratı korumakla mümkün.
kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten, kişinin kendi ahlak değerleri üzerine dolaysız ve kendiliğinden yargılama yapmasını sağlayan güç (*)
kuran'da bazı ayetlerde akıl sahibi olmak, anlayış sahibi olmakla eş anlamlı kullanılmış.
temiz bir vicdanın insanın kurtuluşuna vesile olabileği ve doğru karar verebileceğinden bahsedilmiş.

'şimdi rabbinden sana indirilenin gerçekten hak olduğunu bilen bir kimse, kör olan bir kimse gibi olur mu? fakat bunu ancak üstün akıllı ve temiz vicdanlı kimseler idrak ederler. '' (rad suresi 19. ayet)

''ve vicdanları bunlar(ın doğruluğun)a tam bir kanaat getirdiği halde, zulüm ve kibirlerinden ötürü onları bile bile inkâr ettiler. bozguncuların sonunun nice olduğuna bir bak!'' (neml 14)

''erkek ve kadın müminlerin, bu iftirayı işittiklerinde kendi vicdanları ile hüsnü zanda bulunup da, ''bu apaçık bir iftiradır'' demeleri gerekmez miydi?'' (nur 12) (ayet hz aişe'ye atılan iftiradan bahsediyor, mümin toplumun bireyler hakkındaki zannı hakkında olması gerekeni ifade ediyor)

(bkz:insaniyet)
vicdana dair duyduğum en isabetli tanımlardan biri;
''kişinin kendi nefsini kendi kalbinde bulmasıdır. kendini kalbinde bul.'' (ziya eryılmaz)
içten gelen sesler bütünü. vicdan, bir terazi gibidir. nasıl terazide sapma ve hatalar meydana gelirse aynen vicdanda da hatalar ve sapmalar meydana gelebilir.
kimi insanların kendine şeyh edindiklerini, allah'ın kullarının fıtratında varettiği bir lütuf.
kuran'dan hareketle adalet, höşgörü, saygı, sevgi, barış dağıtan ve yaşayan insanların sahip olduklarıyla, kuran'dan hareketle hz. ali'yi öldüren haricilerin mantalitesi arasındaki en temel fark.
islam'ı yaymak için ilim meclislerinde sürekli okuyup okutanlar ile türkiye'de binlerce insanı domuz bağı ile katledenler arasındaki fark.
inandığın sahtelikler, bir gün gerçeklerin elinden tutup kapını çaldığında sana her daim içinde "dur yapma" demiş olmanın asaletindeki dost.