imam gazali – dertli sözlük

imam gazali

büyük islam alimi.

türlü kitaplar okumuş, felsefelerin etkisinde kalmış insan zihni (bilhassa bu çağın gençleri) için kurtuluş reçeteleri yazan islam alimidir.
gazali'yi iyi okumuş bir zihin bütün karışıklıklardan kurtulur.
din'e yeni adım atıyor iseniz. ilk başvuracağınız alimdir. eserleri ile sorularınızın tamamını cevaplandıracaktır. lakin seviye seviye okunmalıdır. zira en büyük eserini en baş okursanız zihninizde karışıklıklara sebep olabilirsiniz.

genç yaştayken dönemin selçuklu veziri olan büyük devlet adamı nizamülmülk'ün daveti üzerine bağdat'a gitmiş, nizamülmülk'ün topladığı ilim meclisindeki alimler onun ilminin derinliğine ve meseleleri izah etmekteki üstün yeteneğine hayran kalmışlardır. öyle ki, o sıralarda büyük selçuklu devleti'nde ortaya çıkan sapkın akımları savunanların, allah'ın ona nasip ettiği parlak zekası, yüksek ilmi ve üstün hitabet yeteneği karşısında yapabilecekleri hiçbir şey kalmadığı bilinmektedir.

i̇mam gazali'nin i̇slam ahlakını yaymak için yaptığı büyük hizmetleri fark eden nizamülmülk, onu günümüzün 'rektörlük' vasfıyla nizamiye medresesi'ne tayin etmiştir. bu görevi süresince i̇mam gazali sayısız öğrenci yetiştirmiş ve üç yüz kadar seçkin öğrencisine gerekli olan bütün ilimleri öğretmiştir. öğrencileri arasında muhammed bin esad et-tusi, ebu mansur muhammed, ebu abdullah cümert el-hüseyni, ebu'l-hasan el-belensi gibi pek çok i̇slam alimi mevcuttur.

ünlü eserlerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz: i̇hyau-ulumiddin, kimya-ı seadet, cevahir-ül-kur'an, kavaid-ül-akaid, kitab-ül-i̇ktisad fil i̇tikad, i̇lcam-ül-avam an i̇lm il-kelam, mizan-ül-amel, dürret-ül-fahire, eyyüh-el-veled, kıstas ül-müstekim, tehafet-ül-felasife, mekasıd-ül-felasife, el-munkızu aniddalal, el-fetava, hülasat-üt-tasnif fit-tesavvuf, el-munkızu aniddalâl,
(bkz:)
eyyühe'l-veled (ey oğul) eserinin yazarıdır. bize bolca nasihat vermiştir...

-ey oğul
babana itaat et
-ey oğul
allah'tan kork!
-ey oğul
boş sözden uzak dur!
-ey oğul
ağırbaşlı ol!
-ey oğul
herkese hoşnut davran!
-ey oğul
fitneden sakın'
-ey oğul
nimetlere şükret
-ey oğul
fakirlere ihsan et...
800 yıl önce devlet desteğiyle yıkadığı beyinler silsile şeklinde günümüze gelmiştir ve hakimiyetlerini sürdürmektedir. fakat gazali'yi tanrılaştırmayı bırakıp allah ne diyor, kuran ne diyor; sadece arapçasını okuyup allah'ın isteğini yerine getirebilir miyiz? diye sormak gerekmez mi?

not; gazali'yi eleştirmem onun zatının ne kadar yetkin ve büyük olduğunu kabul etmemem, saygıdeğer ve takdire şayan etkilerini yok saymam anlamına gelmeyeceğini ve yaptıklarının tamamiyle islamı koruma içgüdüsü olduğunu; bunun da sebebinin moğol istiları ve ibn teymiyye gibi isyan ahlakına sahip alimleri ortaya çıkaran siyasal ve toplumsal kaosun bulunduğu bir devride bulunuşu olduğu kanaatindeyim.
fakat o devir geçti.
etkisini asla kaybetmemiş ve kaybetmeyecek alimdir. batıl batı felsefelerinden islam'ı öğrenme gayreti içinde olan herkese tokat gibi inen bir metodu vardır. bu metod her devirde işleyecektir. islam'ı kendi öz değerlerinden anlamaya çalışan herkes gazali'nin metodunun doğruluğunu teyit eder. islam'ın kendi öz değerleri vardır. batıl bir felsefe ile islam'ı özdeşleştirme, o felsefeyi islam'a yamalama gayretine karşı bir duruştur gazali'nin metodu.
ehl-i sünnet itikadı herşeyi özetler. eğer her birey kendine göre, kendi düşüncelerine göre islam'ı yorumlamaya kalksa- ki o ilim artık dünya üzerinde yok.- bir buçuk milyar yorum ortaya çıkar.

esas olan islam'ı yeniden yorumlamak değil, zihinlerimize batılı düşünce akımlarının soktuğu kavramları yeniden yorumlamaktır, özgün bir tanım oluşturmaktır amaç. modernist islam düşüncesinin şaşalayıp, bocaladığı; adeta dumura uğradığı nokta burası. ya batılı düşünceyi alıp mukallitçe kabullenmiş, ya da kendi yorumunu koymaya çalışmış ama beceremeyince ehl-i sünnet itikadına kabahat bulup, yoldan sapmıştır. ya kur'an'ın bir kısım ayetlerini reddetmiş ya da hadisleri reddetmiştir. bu aslında islamcıların düşüncede sığlığının en büyük ispatıdır.

işte gazali metodu ile ehl-i sünnet itikadını korurken, diğer taraftan batılı düşünce diyalektiğinin zihinlerimize soktuğu kavramları yeniden yorumlamak ve özgün bir tanım oluşturmak gereklidir. aksi halde islam ya kültürel bir din halini alacak, ya da herkesin farklı farklı yorumladığı protestan bir din halini alacak. gazali bu yüzden önemlidir.
yeterince tanımayanların haksızlık ettiği büyük islam alimi, hüccet. dile pelesenk olan ise mantık ve felsefeyi inkar ettiği yönündeki eleştiriler. kendisi ne güzel demiş;
''sürekli cevizin kabuğunda dolaşıp duran insan, o cevizi yalnızca sert bir kabuktan sanır.'' imam gazali'nin karşı olduğu felsefe insanı uçuruma götürecek felsefedir. farabi ve ibn sina yunanlı filozofların söylediklerini bir şekilde islam'a uydurmaya çalışıyordu. imam gazali bu zihniyete şamarı indirdi.
felsefenin çokları boğan açıklarında kulaçlar atmış sahil i selameti bulmuş ne sakin hallidir ne tatlı dillidir ihya yi okurken su içer gibi olur yanık bağrım. sana kurbandır ey şu fani esrarım
müzik aletleri konusunda oldukça sıkı davranmıştır.bu konuda ibn hazm'ın el gınaul mulhisi tavsiye edilir.