kaynağı doğrudan kur'an olan bir tasnifdir.

kur'an'da nefsi tanımlayan ayetler birçok alim tarafından tefsir edilmiş, ve ayetler üzerinden böyle bir tanımlama yapılmış.
şundan ki; nefsini bilen rabbini bilir. nefsi bilmek ve onu ehlileştirmekle mükellefiz.
kalpler hasta. deva, hastalığın cinsine göredir.

(bkz:kalbin hastalıkları)

uzun tafsilat için ilgili kitapları okumakta fayda var, (konu sadece tasavvuf alimlerinde incelenmiş değil. tasavvufi kaynaklara karşı önyargısı yahut mesafeli duruşu olanlar da (ki asla yadırgamıyorum) farklı tefsirlerden konuyu araştırabilirler)

ben sadece ayetleri yazayım.

1- nefsi emmare, yani emreden nefs.

ayet: ''muhakkak ki nefs, kötülüğü şiddetle emreder.'' (yusuf suresi, 53)
yine başka ayetlerde de rabbimiz nefsin bu emredici özelliğinden nasıl korunacağımızı da bizlere anlatıyor. bunun için ilgili tefsirleri okumak gerek. (son iki cümle aşağıda sıralanmış bütün maddeler için de geçerlidir)

2- nefsi levvame, yani pişmankar, kendini kınayan nefs

ayet: ''levvâme (pişmankâr) nefse kasem ederim...'' (kıyamet suresi 2)

3- nefs-i mülheme; ilhamla nasiplenen, ilhama mazhar olan nefs.

ayet: ''nefse ve onu yaratılış maksadına uygun olarak şekillendirip, ona fücûr ve takvâsını ilhâm edene andolsun!'' (eş-şems, 7-8)

4- nefs-i mutmainne: tatmin olmuş, itminana ermiş nefs.
5- nefs-i radiye; rabbinden razı nefs
6- nefs-i merdiye: cenab-ı hakkın razı olduğu nefs.

son üç madde için de farklı ayetler olmakla birlikte, fecr suresi 27. ve 28. ayetler de her üç kavram da var:
''ey itminana(*) ermiş (huzur bulmuş, tatmin olmuş) nefs. sen o'ndan razı,(*) o da senden razı olarak(*) rabbine dön. (fecr suresi, 27. 28. ayetler)

nefs bu mertebeler gibi illa tedrici olarak tezkiye olmaz elbette. zaten bu maddelere kitaplarında yer veren alimlerin hiçbiri "bunları sırasıyla geçiyoruz", demiyorlar.

kur'an bir takım tanımlar yapmış.
tefsir alimleri bunları temel maddeler halinde sıralamışlar.
adına ne derseniz deyin, mertebe, tasnif, grup.
temelde 6 kavram var. bunları yanyana altalta yazın. herhangi birini çağırın en iyi derecesi hangisidir diye sorun. bu sırayla yazacaktır o da. çok basit bir sıralama çünkü.
kötülüğü emreden nefs ile mutmain olmuş nefs aynı sayılır mı hiç?

budistler nefs tezkiyesi yapmazlar, nefslerini öldürürler. onların yaptıkları ile bu mertebelerin ve nefsi ehlileştirmenin çok benzerliği yok.
nefs tezkiyesi allah'ın emridir. müslüman olmanın gereğidir.
kalbin hastalıklarını ve nefsin mertebelerini bilmek de bu tezkiye için zaruridir.

esas kaynak kuran olduktan sonra insan istediği metodoloji ile nefis terbiyesini gerçekleştirebilir.
ister cemaat, ister tarikat, ister bir başına. farketmez. yeter ki kaynak kur'an olsun.
yahut bu konuda kendisinden daha tecrübeli ve bilgili birine danışabilir.
bunlar kaynak şaşmadıkça meşru.
ve hatta lazım.

(http://dergi.altinoluk.com/index.php?sayfa=yillar&makaleno=d276s030m1)